OD KARLOVAČKOG MIRA DO EVROPSKOG SMIRAJA: Put državnosti kroz stoljeća

Kraljevina Bosna bila je samostalna država prije Srbije i Hrvatske…

Davno prije dolaska Osmanlija, Bosna je bila razvijena i međunarodno priznata srednjovjekovna država. Kao Kraljevina Bosna, pod vladavinom bana Tvrtka I Kotromanića, 1377. godine postaje kraljevina s punim suverenitetom i teritorijalnim integritetom. Tvrtko se tada okrunio za kralja Bosne i dijelova Dalmacije i Srbije, čime je stvorio jednu od najmoćnijih država jugoistočne Evrope u to doba.

Slične državne tvorevine u bližem susjedstvu, poput Kraljevine Srbije i Kraljevine Hrvatske, pojavile su se kasnije i često su bile pod snažnim utjecajem stranih sila – Bizanta, Ugarske ili Rima. Nasuprot tome, Bosna je razvila vlastiti oblik državnosti, sa samosvojnim institucijama, dvorskom kancelarijom, vlastitim novcem (bosanski dinar) i Crkvom bosanskom kao duhovnim stubom identiteta. Profesorica Nada Klaić je isticala da je Bosna imala elemente državnosti i suverenosti prije susjednih južnoslavenskih kraljevina, što dodatno potvrđuju domaći i strani srednjovjekovni izvori.

Naravno, Bosna kao država postojala je mnogo prije dolaska turskih osvajača. Ipak, ono što definira današnju Bosnu i Hercegovinu bilo je oblikovano sporazumima i pregovorima nakon početka opadanja Osmanskog Carstva. Nakon ratova krajem 17. stoljeća koje je Carstvo vodilo s Habsburškom Monarhijom i Mletačkom Republikom, posebno nakon iscrpljujućeg „šesnaestogodišnjeg“ Bečkog rata, posredstvom Engleske, Španije i Nizozemske, održani su mirovni pregovori u Sremskim Karlovcima.

Osmansko Carstvo je zaključilo mirovni ugovor s Habsburškom Monarhijom 26. januara, a 7. februara 1699. s Mletačkom Republikom. Najveći broj članova tih ugovora odnosio se na Bosnu kao pogranični dio Carstva. Prema odredbama Karlovačkog mira, Osmansko Carstvo trajno je izgubilo posjede u Slavoniji, Lici, Krbavi i Dalmaciji, čime je znatno smanjen teritorij Bosanskog ejaleta. Ugovor je bio zasnovan na principu uti possidetis – svaka strana zadržala je teritorije koje je u tom trenutku kontrolirala. Upravo tim sporazumom započinje proces oblikovanja savremenih granica Bosne i Hercegovine.

Sporazumom je utvrđena sjeverna, zapadna i jugozapadna granica Bosne, koja je išla tokovima rijeka Une, Save i Cetine. Granice su kasnije neznatno korigirane Požarevačkim mirom (1718), Beogradskim (1739) i Svištovskim (1791), a potvrđene odlukama Berlinskog kongresa 1878. godine. Nakon Berlinskog kongresa, Bosna i Hercegovina se manje-više nalazi u današnjim granicama — onakvima kakvima je i danas poznajemo.

U razdoblju između dva svjetska rata, s lažnom pojavom jugoslavenstva koje je bilo krinka za otimanje bosanske državnosti, bosanokg teritroija i bosanskog stanovništva od strane susjeda, Bosna i Hercegovina nije imala status zasebne državne jedinice, već je bila uključena u administrativne cjeline Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (kasnije Kraljevine Jugoslavije). Kasnije, unatoč jakom historijskom i identitetskom kontinuitetu, državnost Bosne i Hercegovine reafirmirana je tokom Drugog svjetskog rata — odlukama ZAVNOBiH-a u Mrkonjić Gradu 1943. godine, kada je potvrđeno da Bosna i Hercegovina nije ni srpska, ni hrvatska, ni muslimanska, već i srpska i hrvatska i muslimanska. Što je bila boljševička podvala hegemonizacije, ali pod paskom “bratsva i jedinstva”.

Danas, nakon više od tri stoljeća od Karlovačkog mira, Bosna i Hercegovina po prvi put u dužem razdoblju mira pronalazi punu integraciju u Evropu gdje joj je oduvijek mjesto.

Objavio: Osman Delić

historija - povijest